تبدیل اقامت توریستی به کاری در ترکیه | شرایط و قوانین ۲۰۲۶

تحلیل: اگر فردی با اقامت توریستی بخواهد به عنوان "مدیر فروش" (Satış Müdürü) استخدام شود، کارفرما نمی‌تواند حقوق او را در سطح حداقل حقوق رد کند. سیستم e-İzin به صورت خودکار این تناقض را شناسایی کرده و درخواست را رد می‌کند یا ملزم به اصلاح حقوق می‌کند که بار مالی سنگینی (از نظر مالیات و حق بیمه) برای کارفرما ایجاد می‌کند. این یکی از دلایل رایج عدم تمایل کارفرمایان کوچک به استخدام خارجی‌هاست.   

مشاغل ممنوعه برای اتباع خارجی

برخی مشاغل در ترکیه طبق قوانین خاص (مانند قانون کابوتاژ یا قوانین نظام پزشکی و حقوقی) منحصراً برای شهروندان ترک رزرو شده‌اند. درخواست مجوز کار برای این مشاغل منجر به رد قطعی (Red) پرونده خواهد شد. لیست مشاغل ممنوعه در سال ۲۰۲۶ شامل موارد زیر است :   

• حوزه سلامت: دندانپزشکی، داروسازی، پرستاری، مامایی (استثنا برای پزشکان وجود دارد که با طی کردن مراحل معادل‌سازی و مجوز وزارت بهداشت امکان کار دارند ).   

• حوزه حقوقی: وکالت، دفتر اسناد رسمی (Noter)، قضاوت.

• حوزه امنیت: نگهبانی و حراست (خصوصی و دولتی).

• حوزه دریایی: ناخدایی و خدمه کشتی در داخل آب‌های سرزمینی ترکیه (قانون کابوتاژ).

• سایر موارد: مشاور گمرکی، راهنمای تور (Tourist Guide)، مدیر مسئول در بیمارستان‌های خصوصی.

نکته مهم در مورد پناهندگان و اتباع ترک‌تبار: قوانین جدید استثنائاتی را برای پناهندگان و همچنین اتباع خارجی دارای اصالت ترک (مانند اتباع آذربایجان، ترکمنستان و...) قائل شده است که تحت شرایط خاصی و با اخذ مجوزهای ویژه، ممکن است بتوانند در برخی از این مشاغل ممنوعه (به جز موارد حاکمیتی مثل قضاوت) فعالیت کنند.   

آموزش گام‌به‌گام ثبت درخواست مجوز کار در سامانه e-İzin

فرآیند تبدیل اقامت توریستی به کاری کاملاً دیجیتالی شده و از طریق سامانه یکپارچه دولت الکترونیک (e-Devlet) و پلتفرم e-İzin وزارت کار انجام می‌شود. در ادامه، این فرآیند با جزئیات دقیق تشریح می‌شود.

گام اول: توافق و آماده‌سازی مدارک (مرحله آفلاین)

پیش از هرگونه اقدام سیستمی، کارفرما و کارمند باید قرارداد کاری (İş Sözleşmesi) را امضا کنند. این قرارداد باید منطبق بر قانون کار شماره ۴۸۵۷ باشد و در آن مدت زمان قرارداد، شرح وظایف و حقوق ناخالص (منطبق با ضرایب بخش ۴.۱) به صراحت ذکر شود. همچنین کد شغل (Meslek Kodu) باید از لیست استاندارد ISCO-08 انتخاب شود. انتخاب کد اشتباه (مثلاً انتخاب کد "کارمند دفتری" برای یک "برنامه‌نویس") می‌تواند منجر به رد درخواست به دلیل "عدم همخوانی تخصص و شغل" شود.   

گام دوم: ثبت درخواست در سامانه (توسط کارفرما)

درخواست باید الزاماً توسط کارفرما (یا نماینده قانونی شرکت که دارای امضای الکترونیک است) ثبت شود. فرد خارجی با اقامت توریستی دسترسی مستقیم به پنل کارفرما ندارد.

1. ورود به سامانه: کارفرما با استفاده از نام کاربری و رمز e-Devlet و امضای الکترونیک (E-İmza) وارد سامانه ecalismaizni.csgb.gov.tr می‌شود.   

2. انتخاب نوع درخواست: گزینه "Yurt İçi İlk Başvuru" (اولین درخواست داخلی) انتخاب می‌شود.

3. احراز هویت متقاضی: با وارد کردن شماره کیملیک (شروع با ۹۹) متقاضی، سیستم به صورت خودکار به دیتابیس اداره مهاجرت متصل شده و اعتبار اقامت توریستی را چک می‌کند. اگر اعتبار کمتر از ۶ ماه باشد، سیستم اجازه ادامه نمی‌دهد.   

4. تکمیل اطلاعات: اطلاعات مربوط به شرکت (ترازنامه مالی، تعداد کارمندان ترک) و اطلاعات متقاضی (تحصیلات، وضعیت تاهل) وارد می‌شود.

5. بارگذاری مدارک (اسکن):

   • قرارداد کاری امضا شده (توسط هر دو طرف).

   • کپی پاسپورت (ترجمه رسمی و نوتر شده در صورت نیاز).

   • یک قطعه عکس بیومتریک (که باید با استانداردهای سیستم همخوانی داشته باشد).   

   • مدرک تحصیلی (ترجمه رسمی و نوتر شده). برای مشاغل خاصی مثل مهندسی و معلمی، ارائه گواهی معادل‌سازی (Denklik Belgesi) الزامی است.   

گام سوم: امضای نهایی و ارسال

پس از تکمیل فرم‌ها و بارگذاری مدارک، کارفرما باید با استفاده از توکن امضای الکترونیک (E-İmza) درخواست را به صورت دیجیتال امضا و ارسال نهایی کند. پس از این مرحله، یک کد پیگیری صادر می‌شود.

گام چهارم: ارزیابی و پرداخت هزینه‌ها

وزارت کار معمولاً ظرف مدت ۳۰ روز پرونده را بررسی می‌کند. در صورت تایید اولیه، ایمیلی برای کارفرما ارسال می‌شود که درخواست پرداخت هزینه‌های دولتی را دارد.   

• هزینه مجوز کار (Çalışma İzni Harcı): مبلغی که هرساله تعیین می‌شود (برای سال۲۰۲۶ افزایش یافته است).

• هزینه کاغذ ارزشمند (Değerli Kağıt Bedeli): هزینه صدور کارت فیزیکی.

• نکته حیاتی: پرداخت‌ها باید دقیقاً به کدهای شناسه پرداخت ذکر شده در سیستم و از طریق بانک‌های مورد تایید انجام شود. عدم پرداخت در مهلت مقرر (معمولاً ۱۵ تا ۳۰ روز) به منزله انصراف تلقی می‌شود.   

گام پنجم: اقدامات پس از صدور

پس از صدور مجوز کار و دریافت کارت:

1. بیمه (SGK): کارفرما موظف است حداکثر ظرف ۳۰ روز از تاریخ شروع مجوز، سوابق بیمه فرد را در سیستم تامین اجتماعی فعال کند. عدم انجام این کار جریمه سنگینی دارد.   

2. ثبت آدرس: فرد خارجی باید وضعیت آدرس خود را در اداره نفوس (Nüfus Müdürlüğü) چک کند و اگر به دلیل تغییر نوع اقامت، آدرسش از سیستم خارج شده باشد، باید ظرف ۲۰ روز کاری مجدداً آدرس خود را ثبت کند.   

شرایط ویژه و معافیت‌ها: مهندسین کامپیوتر و اقامت ۳ ساله

قوانین مهاجرتی ترکیه علی‌رغم سخت‌گیری‌های عمومی، مسیرهای ویژه‌ای را برای تسهیل جذب نخبگان و سرمایه‌گذاران باز گذاشته است. آگاهی از این استثنائات می‌تواند شانس موفقیت پرونده را به طرز چشمگیری افزایش دهد.

معافیت‌های بخش فناوری اطلاعات (IT)

در راستای تقویت اکوسیستم استارتاپی و فناوری، ترکیه تسهیلات ویژه‌ای را برای متخصصان IT در نظر گرفته است که در سال ۲۰۲۶ گسترش یافته است.

• شرکت‌های دانش‌بنیان و تکنوپارک‌ها: شرکت‌های مستقر در مناطق توسعه فناوری (Teknoloji Geliştirme Bölgeleri) از شرط ۵ به ۱ برای استخدام پرسنل تحقیق و توسعه (R&D) معاف هستند.   

• معافیت عمومی IT: حتی برای شرکت‌های خارج از تکنوپارک‌ها، اگر متقاضی دارای تخصص‌های ویژه مانند "توسعه‌دهنده نرم‌افزار"، "مدیر پایگاه داده" یا "معمار سیستم" باشد، وزارت کار ممکن است شرط سرمایه و شرط ۵ به ۱ را برای حداکثر دو نفر نیروی متخصص خارجی نادیده بگیرد. این یک فرصت طلایی برای برنامه‌نویسان و متخصصان شبکه است که قصد دارند اقامت توریستی خود را به کاری تبدیل کنند.   

معافیت اقامت ۳ ساله (استثنای ساکنین بلندمدت)

این بند قانونی که اغلب نادیده گرفته می‌شود، می‌تواند کلید حل مشکل بسیاری از متقاضیان باشد. طبق آیین‌نامه اجرایی قانون نیروی کار بین‌المللی، اتباع خارجی که در ۵ سال گذشته حداقل ۳ سال به صورت قانونی (با هر نوع اقامتی، از جمله توریستی) در ترکیه ساکن بوده‌اند، مشمول تسهیلات ویژه می‌شوند.

• تسهیلات: برای این افراد، شرط استخدام ۵ کارمند ترک و معیارهای سخت‌گیرانه مالی برای حداکثر ۳ نفر در هر کارگاه اعمال نمی‌شود.   

• الزامات: متقاضی باید با ارائه برگه سوابق اقامتی (که از اداره مهاجرت قابل دریافت است) این سابقه ۳ ساله را اثبات کند. این معافیت باعث می‌شود شرکت‌های کوچک‌تر نیز بتوانند بدون نگرانی از شرط ۵ به ۱، این افراد را استخدام کنند.

سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) و دفاتر ارتباطی

شرکت‌هایی که تحت عنوان "سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ویژه" (Özellikli Doğrudan Yabancı Yatırım) طبقه‌بندی می‌شوند (بر اساس میزان سرمایه ورودی یا حجم صادرات بالا)، از انعطاف بیشتری برخوردارند.

• دفاتر ارتباطی (Liaison Offices): دفاتر نمایندگی شرکت‌های خارجی که فعالیت تجاری مستقیم (فروش) در ترکیه ندارند، می‌توانند برای نماینده اصلی خود مجوز کار دریافت کنند. اگر این دفتر سالانه حداقل ۲۰۰,۰۰۰ دلار سرمایه از خارج وارد ترکیه کند، از بسیاری از شروط محدودکننده معاف می‌شود.   

دلایل ریجکتی اقامت کاری و راهکارهای جلوگیری از آن

درک دلایل رایج رد شدن درخواست‌ها (Red Reasons) به متقاضیان کمک می‌کند تا از اشتباهات پرهزینه اجتناب کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که عمده دلایل رد درخواست در سال ۲۰۲۵ و ۲۰۲۶ به شرح زیر است:

1. عدم توجیه پذیری (توجیه ناکافی): رایج‌ترین دلیل رد درخواست، بند "عدم کفایت توجیه برای استخدام خارجی" است. اگر کارفرما نتواند در توضیحات خود قانع کند که چرا این فرد خارجی ویژگی منحصر‌به‌فردی دارد که یک ترک ندارد، درخواست رد می‌شود.   

   • راهکار: پرهیز از عناوین شغلی کلی. به جای "کارمند فروش"، باید از عناوینی مثل "کارشناس فروش متخصص در بازار خاورمیانه با تسلط به زبان‌های فارسی و عربی" استفاده کرد و مدارک زبان یا سوابق مرتبط را ضمیمه نمود.

2. مشکلات سرمایه شرکت: اگر سرمایه شرکت اسماً ۵۰۰ هزار لیر باشد اما در عمل شرکت زیان‌ده بوده و سرمایه آن توسط بدهی‌ها مستهلک شده باشد (پدیده ورشکستگی فنی)، وزارت کار درخواست را رد می‌کند.

3. تناقض اطلاعات: هرگونه مغایرت بین آدرس ثبت شده در سیستم UETS، آدرس شرکت و اطلاعات وارد شده در فرم درخواست منجر به توقف پروسه می‌شود.   

4. کد شغلی نامناسب: درخواست برای مشاغل سطح پایین (مثل نظافتچی، گارسون، کارگر ساده) برای شرکت‌های عادی (غیر خانگی) تقریباً همیشه با پاسخ منفی روبرو می‌شود، زیرا فرض بر این است که نیروی کار ترک برای این مشاغل به وفور یافت می‌شود.   

جریمه کار غیرقانونی (کار سیاه) و هزینه دیپورت در ۲۰۲۶

دولت ترکیه در سال ۲۰۲۶ سیاست "تحمل صفر" (Zero Tolerance) را در قبال کار غیرقانونی در پیش گرفته است. بسیاری از افراد با تصور اینکه "با اقامت توریستی کار می‌کنم و کسی متوجه نمی‌شود" خود را در معرض ریسک‌های سنگین قرار می‌دهند.

ساختار جریمه‌های اداری

با اعمال نرخ تجدید ارزیابی (Yeniden Değerleme Oranı) به میزان ۴۳.۹۳٪، مبالغ جریمه‌ها در سال ۲۰۲۶ به ارقام بازدارنده‌ای رسیده است :

تغییر قانون هزینه‌های دیپورت

یک تغییر بسیار مهم در قوانین اواخر سال ۲۰۲۵ که در ۲۰۲۶ اجرایی می‌شود، انتقال کامل مسئولیت مالی اخراج (دیپورت) به دوش کارفرماست. اگر کارفرمایی نیروی غیرمجاز (مثلاً با اقامت توریستی) استخدام کند و آن فرد دستگیر شود، کارفرما نه تنها جریمه ۸۱ هزار لیری را می‌پردازد، بلکه باید تمام هزینه‌های بلیت هواپیما، اسکان در کمپ دیپورت و هزینه‌های پزشکی احتمالی فرد را نیز پرداخت کند. اگر کارفرما این مبلغ را نپردازد، اداره مالیات آن را به عنوان بدهی مالیاتی شرکت ثبت و وصول خواهد کرد.   

سخن پایانی: بهترین مسیر دریافت اقامت کاری ترکیه

فرآیند تبدیل اقامت توریستی به کاری در ترکیه دیگر یک پروسه اداری ساده نیست؛ بلکه یک آزمون حقوقی و اقتصادی برای سنجش کیفیت نیروی کار و توانمندی شرکت‌هاست. در سال ۲۰۲۶، با دیجیتالی شدن کامل فرآیندها و اتصال دیتابیس‌های اداره مهاجرت و تامین اجتماعی، فضای مانور برای اشتغال غیررسمی به شدت تنگ شده است.

پیام اصلی برای متقاضیان: اگر در حال حاضر با اقامت توریستی در ترکیه هستید، باید آگاه باشید که تمدید صرفاً توریستی این اقامت دشوارتر شده است. تبدیل آن به مجوز کار، پایدارترین راه برای ماندن در ترکیه است، اما نیازمند برنامه‌ریزی دقیق حداقل ۳ تا ۴ ماه قبل از انقضای اقامت فعلی است. استفاده از کدهای شغلی تخصصی، بهره‌گیری از معافیت‌های بخش IT یا سابقه سکونت ۳ ساله، و اطمینان از سلامت مالی شرکت کارفرما، سه ضلع مثلث موفقیت در این مسیر هستند.

توصیه نهایی: با توجه به پیچیدگی‌های ذکر شده و هزینه‌های سنگین اشتباه (از رد شدن درخواست تا جریمه‌های مالی)، توصیه می‌شود پیش از هر اقدامی، وضعیت شرکت کارفرما از نظر "ترازنامه مالی" و "تعداد پرسنل ترک" توسط یک مشاور مالی (Mali Müşavir) بررسی شود و انطباق شغل پیشنهادی با سوابق تحصیلی فرد متقاضی به دقت سنجیده شود.